Opis botaniczny, siedlisko i cechy uprawy żeń-szenia
Uznany za symbol medycyny orientalnej żeń-szeń to nie tylko najcenniejszy „zielony lekarz”, ale także jedna z najrzadszych roślin leczniczych. W starożytności chińscy lekarze uważali korzeń żeń-szenia za praktycznie cudowny, zdolny do podnoszenia ciężko chorych pacjentów, przywracania młodości i siły.
Roślina zyskała uznanie w oficjalnej medycynie stosunkowo niedawno, ale zapotrzebowanie na korzenie okazało się tak duże, że naturalny zasięg żeń-szenia był wielokrotnie ograniczany, a dzikie okazy są prawnie chronione.
Jak wygląda żeń-szeń
Żeń-szeń zwyczajny, uznawany za najcenniejszy z punktu widzenia medycyny, jest byliną zielną, z jedną lub rzadziej kilkoma wyprostowanymi łodygami o wysokości od 30 do 70 centymetrów. Cienki pęd o grubości nie większej niż 6 mm w górnej części zwieńczony jest dużym rozszczepionym listowiem, składającym się z pięciu części owalnych lub jajowatych. Gęste, palcowate liście żeń-szenia są przymocowane do łodygi mocnymi ogonkami, mają drobno ząbkowane brzegi i maksymalną długość 15 cm.
W środku lata kwitnie żeń-szeń, tworząc kwiatostan parasolowy o średnicy około trzech centymetrów, składający się z 15–40 małych, zielonkawych pąków. Kwiat żeń-szenia przedstawiony na zdjęciu trudno nazwać jasnym lub dekoracyjnym. Białe lub różowawe korony z zielonym kielichem zębatym i pięcioma płatkami są zapylane przez owady. Po zakończeniu kwitnienia w miejscu kwiatów pojawiają się jajniki, które dojrzewają w ostatnich dniach lata lub we wrześniu.
Patrząc na zdjęcie, jak wygląda żeń-szeń w tym czasie, możesz zrozumieć, jak bardzo zmienia się wygląd ogólnie niewidocznej rośliny. Okrągłe, jaskrawoczerwone jagody o soczystym miąższu i 2-3 nasionach dojrzewają na szypułce o wysokości 10-24 cm.
W zimnych porach roku nadziemna część rośliny umiera, ale duże kłącze pozostaje pod ziemią. Utrzymuje przy życiu żeń-szeń aż do ciepła i niesie wszystkie nagromadzone pożyteczne substancje. Żeń-szeń to roślina długowieczna. Im starszy korzeń, tym większa jego masa i większa moc lecznicza. Na początku ubiegłego wieku w Mandżurii odkryto dwusetletni korzeń. Dziś raczej nie ma takiego giganta.
Ze względu na duże zapotrzebowanie na surowce lecznicze już w XIX wieku w jego naturalnym środowisku rozpoczęto bezlitosne polowanie na żeń-szeń. Doprowadziło to do gwałtownego spadku liczebności populacji i zawężenia strefy wzrostu.
Gdzie rośnie żeń-szeń
Żeń-szeń jest rośliną reliktową. Pośrednim potwierdzeniem tego jest niezwykły obszar kulturowy, rozdarty na dwoje przez Ocean Spokojny. Większość z 12 rodzajów żeń-szenia jest rodzimych na Dalekim Wschodzie, ale nie tak dawno jedna z odmian została odkryta na terenie kontynentu amerykańskiego. Dziś pięciolistny żeń-szeń jest uprawiany na rozległych plantacjach jako skuteczna roślina lecznicza.
Oprócz zachodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych zasięg żeń-szenia obejmuje Półwysep Koreański, Wietnam i północno-wschodnie Chiny. Gdzie żeń-szeń rośnie w Rosji? Nasz kraj posiada największe rezerwy tego surowca roślinnego. Dziki leczniczy żeń-szeń występuje w południowej części terytorium Chabarowska, w Sikhote-Alin, a także w Primorye. Wszędzie roślina znajduje się na liście gatunków szczególnie chronionych. W Czerwonej Księdze Żydowskiego Regionu Autonomicznego jest wzmianka o żeń-szeniu, jednak od dawna nie znaleziono tu żywych okazów.
Wszędzie tam, gdzie rośnie żeń-szeń, zabronione jest nie tylko zbieranie korzeni, ale podejmowane są wszelkie środki w celu zachowania i zwiększenia populacji.
Dziś wiadomo na pewno, że roślina preferuje osiedlanie się w lasach liściastych, objętych ochroną lipa i graby, jodła, cedry, brzozy i klony. Żeń-szeń kocha cień, wilgoć, potrzebuje pożywnej luźnej gleby. W sprzyjających warunkach byliny mogą tworzyć ciągłe kępy. Ale w tej chwili obraz nie jest taki szczęśliwy. Na przykład na Terytorium Nadmorskim żeń-szeń rośnie na wielu obszarach, ale dociekliwy badacz przyrody raczej nie będzie miał szczęścia, aby zobaczyć dużą grupę roślin.
Najczęściej dziko rosnący żeń-szeń, którego liczba w Rosji sięga dziesiątek tysięcy, rośnie samotnie, w nietkniętych zakątkach południowo-zachodnich lub południowo-wschodnich zboczy.
Jak chroniony jest żeń-szeń
Oczywiście kłusownicy nadal powodują poważne szkody w liczbie roślin leczniczych. Jednak nie są jedynymi wrogami żeń-szenia. Populacja dzikich roślin spada z powodu wylesiania lasów nadających się do zasiedlania roślin, pożarów i trzebieży runa leśnego. Niestety żeń-szeń produkuje niewiele nasion. Nie wszystkie z nich kiełkują, a niektóre z sadzonek giną w pierwszych latach i nie tworzą potężnego cennego kłącza.
Sadzenie na obszarach chronionych chroni Daleki Wschód żeń-szeń przed wyginięciem. W jakim rezerwacie przyrody rośnie żeń-szeń? Nie ma jednego takiego miejsca, ale kilka. Obecnie programy przywracania wielu relikwii leczniczych działają jednocześnie w czterech rezerwatach rosyjskiego Dalekiego Wschodu. Są to „Kedrovaya Pad”, a także rezerwy Lazovsky, Bolshekhekhtsirsky, Ussuriysky.
Nie tylko na Terytorium Nadmorskim, ale także w innych częściach kraju, np. Na Sachalinie i Czeboksarach, żeń-szeń jest uprawiany na specjalnie przygotowanych plantacjach, gdzie warunki są zbliżone do naturalnych. Otrzymują również surowce do produktów farmaceutycznych i kosmetycznych w Chinach, Korei, USA i Australii. Przy dużej wilgotności, w warunkach oświetlenia 20–30%, rośliny przechowuje się przez 4–6 lat. Następnie korzenie żeń-szenia, które zdołały zgromadzić sporą ilość składników odżywczych, są wykopywane, czyszczone i suszone, sortowane i miażdżone.
Chociaż uprawa żeń-szenia pomaga chronić rezerwaty przyrody, a same rośliny są nie do odróżnienia od dzikich okazów, potrzebują kilku lat i żmudnej, żmudnej opieki, aby dojrzeć. Dlatego botanicy zwrócili się ku nowoczesnej nauce. Obecnie coraz więcej żeń-szenia uzyskuje się poprzez hodowlę komórek in vitro.